صفحه 397

مسئله 89- قرآن شريف و روايات اهل‌بيت«سلام‌الله‌علیهم» مؤمن واقعى را كسى مى‏داند كه وفاى به عهد كند و خلف وعده نداشته باشد. و خلف وعده اقسامى دارد:

الف) تخلّف از عقود و شروطى كه در اسلام لازم الوفاست، نظير بيع و شرا و شروط در ضمن عقد بلكه مطلق شروط، و اين قسم تخلّف علاوه بر اينكه حرام است، ضمان‏آور نيز مى‏باشد، مثلاً اگر خانه‏اى را فروخته باشد و در ضمن عقد شرط كرده باشد كه مثلاً يك ماه پس از فروش در آن خانه بنشيند، اگر مشترى تخلّف از آن شرط نمود و خانه را پيش از اتمام يك ماه تصرّف كرد، علاوه بر اينكه كار حرامى انجام داده، تصّرف او نيز غصب و حرام است، و اگر خانه در اين مدّت خراب شود يا آسيب ببيند ضامن است، همان‌گونه كه اگر فروشنده از تسليم خانه پس از اتمام يك ماه خوددارى كند، علاوه بر حرمت، ضامن نيز مى‏باشد و بايد مشترى را راضى كند.

ب) تخلّف از وعده‏هايى كه موجب زيان و ضرر شود، نظير اينكه وعده بدهد كه مثلاً شام به خانۀ كسى برود و او غذا تهيه ببيند و افرادى را براى احترام او دعوت نموده باشد. اين قسم از تخلّف وعده گرچه ضمان‏آور نيست، ولى علاوه بر اينكه خلاف انسانيّت است، از نظر شرعى نيز حرام است.

ج) تخلّف از وعده‏اى كه موجب زيان و ضرر مالى نشود، ولى ضرر آبرويى و نظير آن داشته باشد، نظير مثالى كه گذشت، در صورتى كه تنها ضرر آبرويى داشته باشد نه ضرر مالى، اين قسم از تخلّف وعده گرچه ضمان ندارد، ولى حرام است و انسان واقعى از اين كارها نمى‏كند.

د) تخلّف از وعده‏اى كه موجب اتلاف عمر مى‏شود، نظير اينكه وعده كند مثلاً در وقت معيّنى در كلاس درس حاضر شود، ولى تخلّف كند و در آن وقت معيّن نرود و يا اصلًا نرود. اين قسم علاوه بر اينكه خلاف انسانيّت است حرام نيز مى‏باشد، ولى براى این‌که وقت ديگران را تضييع نموده ضامن نيست.

هـ) تخلّف از وعده‏اى كه موجب ضرر مالى يا ضرر آبرويى و يا تضييع عمر نيست، اين قسم تخلّف وعده اگرچه حرام نيست و ضمان‏آور نيز نمى‏باشد، ولى كاشف از اين است كه مؤمن واقعى نيست:

صفحه 398

«الْمُؤْمِنُ اذا وَعَدَ وَفى‏»[1]

«انسان با ايمان هنگامى كه وعده كرد، وفا مى‏كند.»

و از نظر كمال نيز نقص دارد و از اين جهت مورد ملامت عقلا مى‏باشد.

مسئله 90- اگر تخلّف از وعده با عذر موجّه باشد، گرچه حرام نيست، ولى در صورتى كه ضمان‏آور باشد ضمان رفع نمى‏شود و بايد جبران خسارت كند و لااقل او را راضى نمايد.

مسئله 91- اگر عمداً تخلّف وعده كند در صورتى كه ضرر مالى و يا آبرويى و يا ضرر تضييع وقت داشته باشد، بايد كسى را كه ضرر بر او وارد شده راضى كند، ولى اگر راضى نشد و يا دسترسى به او نبود، توبۀ تنها كافى است، ولى بايد از راه دعا و استغفار و تعريف او در ميان مردم و نظير اينها، جبران آن خسارت را بنمايد.